Przygotowany przez Komisję ds. Reformy Nadzoru Właścicielskiego projekt nowelizacji Kodeksu spółek handlowych został skierowany do pierwszego czytania w Sejmie. Zawarto w nim wiele regulacji, mogących wywrzeć istotny wpływ na zakres odpowiedzialności członków zarządów i rad nadzorczych spółek z o.o. i spółek akcyjnych. Do najważniejszych należą:

• uregulowanie obowiązków należytej staranności i lojalności,
• unormowanie zasady biznesowej oceny sytuacji,
• wprowadzenie wiążących poleceń w prawie holdingowym.

W dzisiejszym wpisie przedstawię skutki uregulowania obowiązków należytej staranności i lojalności oraz unormowania zasady biznesowej oceny sytuacji. Regulacji wiążących poleceń w prawie holdingowym poświęciłam wpis z 17.11.2021 r.

Uregulowanie obowiązków należytej staranności i lojalności

Obecnie obowiązek zachowania należytej staranności funkcjonariuszy spółek z o.o. i spółek akcyjnych jest unormowany w art. 293 § 2 k.s.h. i art. 483 § 2 k.s.h. Zgodnie z art. 293 § 2 k.s.h.:

„Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności”.

Mogłoby się wydawać, że przepis ten, jak i analogicznie brzmiący art. 483 § 2 k.s.h., w jasny sposób przesądzają, że managerowie powinni wykonywać swoje obowiązki w sposób staranny. Niestety w doktrynie i orzecznictwie niestaranne zachowania członków zarządów i rad nadzorczych często nie były uznawane za zachowania bezprawne (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 9.02.2006 r., V CSK 128/05). Niektórzy prawnicy uważali, że skoro powinność zachowania należytej staranności została przez ustawodawcę umieszczona w rozdziałach k.s.h. dotyczących odpowiedzialności cywilnoprawnej, a nie w częściach ustawy regulujących ich obowiązki, niezastosowanie się do nakazu sumiennego działania nie jest bezprawne (tak P. Błaszczyk, Przesłanka bezprawności w ramach odpowiedzialności odszkodowawczej menedżerów spółek – glosa – V CSK 128/05, MoP 2012, nr 1, s. 48). Tego rodzaju poglądy skutkowały nieponoszeniem przez managerów odpowiedzialności za nieprofesjonalny nadzór bądź zarządzanie spółką.

Obowiązek lojalnego postępowania względem spółki nie był dotychczas uregulowany wprost w k.s.h. Kodeks obecnie normuje dwa przejawy obowiązku lojalności członków zarządu – nakaz powstrzymywania się od rozstrzygania spraw w warunkach konfliktu interesów (art. 209 i art. 377 k.s.h.)  oraz zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej względem spółki (art. 211 i art. 380 k.s.h.). Planowana nowelizacja skodyfikuje ogólny obowiązek lojalności, zgodnie z którym funkcjonariusze spółek mają działać w najlepszym interesie spółki, kierując się jej dobrem.

Zgodnie z projektem nowelizacji, do k.s.h. miałby zostać wprowadzony art. 209¹ § 1 k.s.h., który stanowiłby:

„Członek zarządu [spółki z. o.o.] powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochować lojalności wobec spółki”.

Analogiczne regulacje dotyczące obowiązków członków rad nadzorczych i komisji rewizyjnych spółek z.o.o. ma zawierać art. 214¹ § 1 k.s.h., członków zarządów spółek akcyjnych – art. 377¹ § 1 k.s.h., a członków rad nadzorczych spółek akcyjnych – art. 387¹ § 1 k.s.h.

Unormowanie business judgment rule

Autorzy projektu nowelizacji k.s.h. proponują skodyfikowanie business judgment rule w analogicznie brzmiących art. 293 § 3 k.s.h. i 483 § 3 k.s.h. Zgodnie z art. 293 § 3 k.s.h.:

„Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator nie narusza obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny”.

Przepis ten będzie chronił przed odpowiedzialnością członka organu bądź likwidatora, który podejmując decyzję gospodarczą, spełni łącznie następujące warunki:

• świadomie podejmie decyzję o działaniu lub zaniechaniu,
• podjęta decyzja będzie zgodna z prawem,
• postąpi lojalnie wobec spółki,
• będzie działał w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego.

Z jednej strony skodyfikowanie zasady biznesowej oceny sytuacji należy powitać z entuzjazmem, ponieważ nie ulega wątpliwości, że staranny i działający w dobrej wierze manager nie powinien ponosić odpowiedzialności odszkodowawczej za swoje działania. Z drugiej strony brzmienie przepisu budzi liczne wątpliwości.

O funkcji zasady biznesowej oceny sytuacji oraz o tym, w jaki sposób chroni członków zarządów i rad nadzorczych pisałam w artykule z 14.10.2021 r.

Co zmieni uregulowanie obowiązków należytej staranności i lojalności oraz wprowadzenie business judgment rule do k.s.h.?

Przede wszystkim nie będzie już wątpliwości co do tego, że członkowie zarządów i rad nadzorczych ponoszą odpowiedzialność odszkodowawczą za decyzję podjęte w sposób niestaranny lub nielojalny. Do tej pory sporne było, czy funkcjonariusze mają obowiązek zapłaty odszkodowania, gdy co prawda niestarannie wykonywali swoje zadania, ale ich niekorzystne dla spółek decyzje były zgodne z prawem. W tym kontekście podkreślenia wymaga, że zasadę biznesowej oceny sytuacji stosuje się wyłącznie do decyzji nienaruszających norm prawnych. To, że ustawodawca chce zapewnić ochronę funkcjonariuszom, których decyzja była zgodna z prawem, ale jednocześnie stawia im dodatkowe warunki do skorzystania z tej ochrony, oznacza, iż co do zasady członkowie organów ponoszą odpowiedzialność odszkodowawczą z art. 293 § 1 i art. 483 § 1 k.s.h. za zgodne z prawem decyzje gospodarcze.